Skuteczne potrącenie wierzytelności. Warunki

·         wzajemność wierzytelności,

·         jednorodzajowość świadczeń,

·         wymagalność wierzytelności

·         zaskarżalność wierzytelności.

Przesłanka wymagalności dotyczy wierzytelności potrącającego, ponieważ potrącenie jest jednoznaczne z przymusowym zaspokojeniem tej wierzytelności, a nie jest możliwe prowadzenie egzekucji wierzytelności niewymagalnej. Zobowiązany może zaś spłacić wierzytelność przed nadejściem terminu świadczenia. Warunek wymagalności wierzytelności potrącającego wynika również z faktu, że umorzenie wierzytelności może nastąpić nie wcześniej niż w momencie, gdy wierzytelności staną się wymagalne. Oceny wymagalności roszczenia należy dokonywać z uwzględnieniem terminów spełnienia świadczenia unormowanych w art. 455 KC. (Wyrok SN z 2.3.2017 r., V CSK 395/16)

2.  Stan faktyczny

W przedmiotowej sprawie pomiędzy stronami doszło do zawarcia umów dostaw i montażu. Pozwana opłaciła jedynie część należności wynikających z wystawionych przez powódkę faktur, nie wskazując z tytułu której należności dokonuje zapłaty. Wobec tego powódka zaliczała wpłacane kwoty na poczet należności najdalej wymagalnych.

Pozwana pisemnie poinformowała powódkę o zaistniałych opóźnieniach oraz wiążących się z nimi karach umownych. W pierwszym piśmie do powódki pozwana wskazała, że w związku z opóźnieniem w wykonaniu umów przysługują jej kary umowne oraz że dokona potrącenia naliczonych kar z wymagalnymi należnościami. W kolejnym piśmie pozwana oświadczyła, że w związku z nieterminową realizacją zlecenia nalicza powódce karę umowną i dokonuje potrącenia.

Sąd I instancji, uwzględniając powództwo, stwierdził, że pozwana, dokonując zapłaty na rzecz powódki, nie we wszystkich przelewach wskazywała, na poczet której należności dokonuje zapłaty. Tym samym zaliczenie wpłat następowało przez powódkę na poczet należności z długów najdawniej wymagalnych, czego pozwana nie kwestionowała. W ocenie sądu pozwana nie wykazała, aby przed rozpoczęciem procesu złożyła powódce skuteczne oświadczenie o potrąceniu. Pozwana nie wskazała, iż doszło do skutecznego potrącenia jej wierzytelności z dochodzoną w sprawie wierzytelnością powódki. Pierwsze pismo informujące o przysługujących pozwanej karach umownych z tytułu opóźnienia realizacji umowy zawierało jedynie zapowiedź dokonania potrącenia, oświadczenie pozwanej odnosiło się jednak do należności, które w dniu składania tego oświadczenia nie tylko nie były wymagalne, ale jeszcze nie istniały. Oświadczenie pozwanej dotyczyło bowiem potrącenia z fakturami wystawionymi przez powódkę po dacie pisma zawierającego zapowiedź potrącenia. Tym samym, na dzień wystosowania do powódki pisma zapowiadającego potrącenie wierzytelności, wierzytelności te nie były jeszcze wymagalne.

Apelację od powyższego wyroku złożyła pozwana. Sąd II instancji zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że obniżył zasądzoną na rzecz powódki kwotę.

Sąd II instancji wskazał, że w dacie pierwszego pisma informującego o przysługujących karach umownych oraz zamiarze dokonania potrącenia, wierzytelności pozwanej o zapłatę kar już istniały. Powyższe pismo spełniało zaś funkcje wezwania do zapłaty, jednak jako termin spełnienia świadczenia wskazywało na dzień wymagalności najbliższej faktury powódki, zaś formę zapłaty potrącenie. Wobec powyższego, wierzytelność pozwanej o zapłatę kar umownych była wymagalna w dacie płatności spornych faktur powódki i nadawała się do potrącenia z wierzytelnościami powódki.
Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną wniesioną przez powódkę.

W wydanym wyroku SN wskazał, że aby mogło dojść do potrącenia, muszą być łącznie spełnione cztery przesłanki: wzajemność, wymagalność i zaskarżalność wierzytelności oraz jednorodzajowość świadczeń. Wymagalna musi być wierzytelność potrącającego, ponieważ potrącenie prowadzi do zaspokojenia tej wierzytelności, która nie będzie mogła być egzekwowana, jeżeli nie będzie wymagalna.

Sąd Najwyższy podzielił stanowisko sądu II instancji, że wierzytelność o zapłatę kar umownych istniała już w momencie wystosowania przez pozwaną pisma o potrąceniu wierzytelności. Wymagalność tego roszczenia nie została wywołana powyższym pismem, ale powódka powinna uiścić kwotę kar umownych niezwłocznie, zgodnie z treścią art. 455 KC. Roszczenia te stały się wymagalne w dacie płatności spornych faktur powódki i wtedy można je było potrącić. Z tego względu bezpodstawny okazał się zarzut, jakoby pozwana potrąciła niewymagalną wierzytelność z tytułu kar umownych.