PFAS w UE

Regulacje PFAS w Unii Europejskiej

PFAS (per- i polifluorowane substancje alkilowe)

  • grupa tysięcy syntetycznych związków znanych z trwałości i właściwości hydrofobowych/oleofobowych: ze względu na ich szkodliwość i bioakumulację, UE wprowadza coraz ostrzejsze regulacje, aby ograniczyć ich stosowanie, emisje i produkcję. Poniżej przedstawiono kluczowe obszary regulacji wraz z aktami prawnymi, harmonogramem wdrażania oraz wpływem na gospodarkę, z uwzględnieniem najnowszych zmian planowanych na lata 2024–2025.

Ograniczenia w produktach konsumenckich

UE sukcesywnie ogranicza obecność PFAS w wyrobach konsumenckich poprzez różne akty prawne:

  • Trwałe Zanieczyszczenia Organiczne (POP) – Najbardziej szkodliwe PFAS zostały wpisane do załączników Rozporządzenia (UE) 2019/1021 w sprawie trwałych zanieczyszczeń organicznych (POP), co oznacza ich zakaz stosowania (z nielicznymi wyjątkami). Przykłady: PFOS (sulfonian perfluorooktanu) jest objęty globalnym zakazem na mocy Konwencji Sztokholmskiej od 2009 r. i od ponad dekady zakazany w UE (Per- and polyfluoroalkyl substances (PFAS) – ECHA). PFOA (kwas perfluorooktanowy) wraz z pochodnymi został dodany do Konwencji Sztokholmskiej i w UE jest całkowicie zakazany od 4 lipca 2020 r. (również w ramach rozporządzenia POP) (Per- and polyfluoroalkyl substances (PFAS) – ECHA). Najnowszy wpis to PFHxS (sulfonian perfluoroheksylu) – dodany do Konwencji w 2022 r. i włączony do rozporządzenia POP przez Komisję w maju 2023 (weszło w życie 28 sierpnia 2023) (Per- and polyfluoroalkyl substances (PFAS) – ECHA). Zakazy te obejmują wprowadzanie do obrotu produktów zawierających te substancje, praktycznie eliminując je z wyrobów konsumenckich w UE.
  • Ograniczenia REACH – istniejące przepisy: Niezależnie od regulacji POP, UE wykorzystuje też rozporządzenie REACH (WE nr 1907/2006) do ograniczania PFAS w produktach:
    • C9–C14 PFCAs (długochłonowe kwasy perfluorokarboksylowe C9–C14 i ich pochodne) – Na mocy Rozporządzenia Komisji (UE) 2021/1297 dodano je do załącznika XVII REACH. Ograniczenie to obowiązuje od lutego 2023 r., skutecznie zakazując stosowania tych związków powyżej śladowych stężeń w wyrobach na rynku UE (Per- and polyfluoroalkyl substances (PFAS) – ECHA). Regulacja ta była wynikiem wniosku Niemiec i Szwecji, uzupełniając wcześniejszy zakaz PFOA.
    • PFHxA i związki pokrewne (kwas perfluoroheksanowy, C6) – W 2024 r. przyjęto Rozporządzenie Komisji (UE) 2024/2462, które dodaje nowe ograniczenie (poz. 79 załącznika XVII REACH) dla PFHxA, jego soli i prekursorów. Od 10 października 2024 r. przepisy weszły w życie, wprowadzając okresy przejściowe (18 miesięcy do 5 lat) na wycofanie tych PFAS z wielu produktów konsumenckich (Chemicals: EU Restricts Use of PFHxA and Related Substances | UL Solutions). Ograniczenie to zakazuje sprzedaży i użycia PFHxA m.in. w:
      • tekstyliach konsumenckich (np. odzieży przeciwdeszczowej, tapicerce),
      • wyrobach skórzanych i obuwiu,
      • opakowaniach do żywności z papieru i tektury (np. pudełka do pizzy),
      • mieszankach typu spraye impregnujące i powłoki ochronne dla konsumentów,
      • kosmetykach (w tym produktach do pielęgnacji skóry),
      • a także w pianach gaśniczych używanych do celów szkoleniowych i testowych (Chemicals: EU Restricts Use of PFHxA and Related Substances | UL Solutions).
        Niektóre zastosowania uznano za krytyczne i wyłączono spod zakazu – np. półprzewodniki, baterie litowo-jonowe czy ogniwa wodorowe, gdzie brak bezpiecznych alternatyw (Chemicals: EU Restricts Use of PFHxA and Related Substances | UL Solutions). Pierwsze zakazy zaczną obowiązywać od 10 kwietnia 2026 r. (np. użycie pian gaśniczych z PFHxA do ćwiczeń i w strażach pożarnych) oraz od 10 października 2026 r. (m.in. tekstylia odzieżowe, obuwie i opakowania do żywności) (Chemicals: EU Restricts Use of PFHxA and Related Substances | UL Solutions). Kolejne terminy (do 5 lat) dotyczą bardziej specjalistycznych zastosowań, dając przemysłowi czas na znalezienie zamienników.
  • Planowane nowe ograniczenia: Równolegle trwają prace nad znacznym rozszerzeniem zakazów PFAS we wszystkich produktach konsumenckich. W styczniu 2023 r. koalicja pięciu krajów (Niemcy, Dania, Niderlandy, Norwegia i Szwecja) złożyła do ECHA obszerny wniosek o ograniczenie około 10 000 PFAS w ramach REACH (All news – ECHA). Celem jest wprowadzenie uniwersalnego zakazu stosowania całej grupy PFAS we wszelkich artykułach, z nielicznymi wyjątkami dla zastosowań niezbędnych dla społeczeństwa. Propozycja ta ma zapobiec dalszemu uwalnianiu ogromnych ilości PFAS do środowiska – oszacowano, że bez nowych regulacji nawet 4,4 miliona ton PFAS mogłoby trafić do środowiska w ciągu następnych 30 lat (All news – ECHA). Komisja Europejska popiera ten kierunek – zapowiedziała całkowite wycofywanie PFAS z produktów konsumenckich. Według unijnej komisarz ds. środowiska planowany jest zakaz PFAS we wszystkich wyrobach konsumenckich, przy jednoczesnym wskazaniu niezbędnych zastosowań przemysłowych podlegających czasowym wyjątkom (EU Plans Ban on ‘Forever Chemicals’ in Consumer Products). Tzw. koncepcja „niezbędnych zastosowań” ma umożliwić użycie PFAS tam, gdzie są one nieodzowne i niezastąpione (np. inhalatory dla astmatyków, półprzewodniki w elektronice), jednak nawet te zastosowania będą obwarowane restrykcjami co do emisji i utylizacji odpadów (EU Plans Ban on ‘Forever Chemicals’ in Consumer Products). Projekt ten jest w trakcie oceny naukowej – komitety ECHA (RAC i SEAC) analizują ryzyka i skutki społeczno-ekonomiczne regulacji, przeglądając ponad 5600 uwag z konsultacji (wiele zgłoszonych przez przemysł) (EU Plans Ban on ‘Forever Chemicals’ in Consumer Products). Oczekuje się, że najwcześniej w 2025 r. Komisja przedstawi ostateczną propozycję prawną w tej sprawie (trwa uzgadnianie wyjątków) (EU Plans Ban on ‘Forever Chemicals’ in Consumer Products). W praktyce oznacza to, że w najbliższych latach UE może niemal całkowicie wyeliminować PFAS z większości produktów konsumenckich.

Limity PFAS w wodzie pitnej

W zakresie bezpieczeństwa wody pitnej UE przyjęła surowe normy dotyczące PFAS:

  • Nowa Dyrektywa (UE) 2020/2184 z 16 grudnia 2020 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (tzw. znowelizowana dyrektywa wodna) ustanawia wiążące limity dla sumy PFAS w wodzie pitnej. Zgodnie z załącznikami dyrektywy, państwa członkowskie muszą zapewnić, że: łączna zawartość wszystkich PFAS (oznaczona jako “PFAS total”) nie przekracza 0,5 µg/L, zaś poziom każdego z 20 wybranych PFAS (z listy najbardziej niebezpiecznych, m.in. PFOA, PFOS, PFNA, PFHxS itp.) jest poniżej 0,1 µg/L (Treatment of drinking water to remove PFAS (Signal) | European zero pollution dashboards). Normy te mają charakter prewencyjny, traktując PFAS jako jedną grupę zanieczyszczeń. Państwa UE muszą wdrożyć monitoring i działania naprawcze zgodne z tymi limitami najpóźniej do 2026 r. (dyrektywa daje krajom czas na dostosowanie systemów wodociągowych) (Treatment of drinking water to remove PFAS (Signal) | European zero pollution dashboards). W praktyce oznacza to, że do stycznia 2026 r. woda dostarczana mieszkańcom UE powinna spełniać powyższe parametry. Jeśli monitoring wykaże przekroczenia (łącznie >0,5 µg/L lub >0,1 µg/L któregokolwiek z kontrolowanych PFAS), dostawcy wody będą zobowiązani podjąć środki zaradcze (np. ulepszone oczyszczanie) (Treatment of drinking water to remove PFAS (Signal) | European zero pollution dashboards).

Te rygorystyczne limity (0,1/0,5 µg/L) należą do najbardziej wymagających na świecie i odzwierciedlają ostrożnościowe podejście UE. Wprowadzenie ich było odpowiedzią na zalecenia naukowe – m.in. Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) w 2020 r. wyznaczył bardzo niskie dopuszczalne tygodniowe pobranie PFAS (TWI 4,4 ng/kg masy ciała) ze względu na ich akumulację i szkodliwość (Per- and polyfluoroalkyl substances (PFAS) – ECHA). Normy te mają chronić zdrowie publiczne, minimalizując przewlekłe narażenie na „chemikalia na zawsze” poprzez wodę do picia.

Zakazy produkcji PFAS

Produkcja (wytwarzanie) PFAS w Unii Europejskiej jest de facto zakazywana równolegle z zakazem ich stosowania. Najważniejsze regulacje w tym zakresie to:

  • Rozporządzenie POP 2019/1021 – Zaklasyfikowanie PFOS, PFOA i PFHxS jako trwałych zanieczyszczeń organicznych oznacza, że ich produkcja, użycie i obrót na terenie UE są zabronione (poza ściśle określonymi wyjątkami technicznymi). Innymi słowy, fabryki na obszarze UE nie mogą legalnie wytwarzać tych substancji ani dodawać ich do produktów (Per- and polyfluoroalkyl substances (PFAS) – ECHA) (Per- and polyfluoroalkyl substances (PFAS) – ECHA). Dotyczy to także produkcji z przeznaczeniem na eksport poza UE – rozporządzenie POP ogranicza również wywóz zakazanych chemikaliów. Dzięki tym przepisom, europejski sektor chemiczny w ostatnich latach wstrzymał wytwarzanie najbardziej toksycznych PFAS (jak PFOA/PFOS). Przykładowo, produkcja PFOA w UE została całkowicie wyeliminowana do 2020 r., kiedy to wszedł w życie jego zakaz (Per- and polyfluoroalkyl substances (PFAS) – ECHA).
  • Planowany zakaz produkcji wszystkich PFAS – Proponowane ograniczenie grupowe PFAS w REACH obejmuje „produkcję, wprowadzanie do obrotu i używanie” tych związków. Oznacza to, że po wejściu w życie nowego przepisu (oczekiwanego w nadchodzących latach) europejskie przedsiębiorstwa nie będą mogły produkować żadnych PFAS, chyba że zostaną one objęte wyjątkiem jako niezbędne (essential use) (EU Plans Ban on ‘Forever Chemicals’ in Consumer Products). Komisja Europejska w Strategii Chemicznej na rzecz Zrównoważoności 2020 zapowiedziała stopniowe wycofanie wszystkich PFAS – ich produkcja i użycie będą dozwolone tylko tam, gdzie udowodniono ich absolutną niezbędność dla społeczeństwa i brak zamienników (Per- and polyfluoroalkyl substances (PFAS) – ECHA). Tym samym UE dąży do całkowitego zaprzestania wytwarzania PFAS na swoim terytorium w perspektywie najbliższych lat, co ma zatrzymać dopływ nowych „wiecznych chemikaliów” do środowiska.
  • Skutki dla producentów – W obliczu zaostrzania przepisów część firm już podjęła decyzje o wyjściu z biznesu PFAS. Na przykład 3M, jeden z największych światowych producentów PFAS, ogłosił że całkowicie zakończy wytwarzanie PFAS do końca 2025 r. (i wycofa je ze swoich produktów) (3M says it will end PFAS production by 2025 – C&EN). Decyzja ta jest bezpośrednio powiązana z regulacjami – firma wskazała m.in. planowany zakaz PFAS w UE oraz rosnące roszczenia odszkodowawcze jako kluczowe czynniki ( 3M: End of PFAS production set for 2025 / Closures include German plant | Plasteurope.com ). Zakończenie produkcji oznacza m.in. zamknięcie fabryk PFAS w Belgii i Niemczech; w samym zakładzie Burgkirchen (Niemcy) zagrożonych jest ~1000 miejsc pracy w związku z planowanym zamknięciem do 2025 r. ( 3M: End of PFAS production set for 2025 / Closures include German plant | Plasteurope.com ). Te przykłady pokazują, że regulacje UE wymuszają globalne zmiany – nawet firmy spoza Europy dostosowują się, zaprzestając produkcji PFAS, aby zachować dostęp do rynku i ograniczyć ryzyko prawne.

Wpływ regulacji na przemysł i gospodarkę

Wprowadzenie surowych regulacji PFAS w UE niesie znaczące konsekwencje dla przemysłu i gospodarki, zarówno negatywne (koszty i wyzwania dla niektórych sektorów), jak i pozytywne (uniknięcie szkód środowiskowych i zdrowotnych na ogromną skalę):

  • Sektory najbardziej dotknięte: Zakazy i ograniczenia PFAS wymuszają zmiany w wielu branżach:
    • Przemysł chemiczny – Producenci chemikaliów muszą wstrzymać wytwarzanie PFAS.
    • Przemysł tekstylny i odzieżowy – PFAS były powszechnie używane do nadawania tkaninom właściwości wodoodpornych i plamoodpornych.
    • Przemysł opakowań i spożywczy – PFAS były stosowane np. w papierowych opakowaniach odpornych na tłuszcz (pudełka, opakowania fast-food).
    • Branża motoryzacyjna, lotnicza, elektroniczna i czysta energia – To sektory, które intensywnie korzystają z PFAS ze względu na ich wyjątkową odporność chemiczną i termiczną.
    • Sektor ochrony przeciwpożarowej – PFAS były składnikiem pian gaśniczych używanych do gaszenia trudnych pożarów (np. paliw).
  • Koszty vs. korzyści regulacji: Krótkoterminowo koszty dostosowania ponoszą głównie przemysł i sektor publiczny (np. wodociągi, straż pożarna). Obejmują one: badania nad zamiennikami, modyfikacje procesów, utylizację skażonych materiałów oraz potencjalne straty (wycofanie produktów, zamknięcie instalacji). Jednak decydenci unijni podkreślają, że koszty braku działań byłyby znacznie wyższe. PFAS powodują długotrwałe zanieczyszczenie środowiska i związane z tym obciążenia ekonomiczne.

Podsumowując, regulacje PFAS wymuszają transformację niektórych sektorów (co pociąga koszty adaptacji i potencjalne krótkoterminowe straty), ale jednocześnie chronią przed kolosalnymi stratami długoterminowymi związanymi z kryzysem zdrowotnym i ekologicznym. Wiele firm już reaguje na zmiany – inwestując w innowacje lub dobrowolnie wycofując PFAS – co może w przyszłości zaowocować przewagą konkurencyjną w dziedzinie bezpiecznych technologii.

Najnowsze zmiany planowane na 2024/2025

Lata 2024–2025 to kluczowy okres finalizowania i wdrażania nowych regulacji PFAS w UE. Poniżej zestawiono najważniejsze wydarzenia i planowane zmiany wraz z harmonogramem:

  • 2023 r. – Przygotowanie podstaw nowych regulacji:
    • W styczniu 2023 złożono do ECHA historyczny wniosek o ogólnounijne ograniczenie PFAS (~10 tys. substancji) (All news – ECHA). Rozpoczęto przegląd naukowy i konsultacje społeczne (trwające do drugiej połowy 2023, z rekordową liczbą uwag (EU Plans Ban on ‘Forever Chemicals’ in Consumer Products)).
    • Na szczeblu globalnym, Konwencja Sztokholmska poszerzyła listę zakazanych PFAS o PFHxS, co UE szybko zaimplementowała (decyzja Komisji w maju 2023, obowiązuje od sierpnia 2023) (Per- and polyfluoroalkyl substances (PFAS) – ECHA).
    • Dyrektywa 2020/2184 dotycząca wody pitnej weszła w fazę wdrażania krajowego – państwa członkowskie musiały do końca 2023 r. zaadaptować przepisy krajowe ustanawiające nowe normy dla PFAS w wodzie.
  • 2024 r. – Przyjęcie nowych przepisów sektorowych i prace nad zakazem ogólnym:
  • 2025 r. – Finalizacja i potencjalne uchwalenie przełomowych regulacji:
    • Projekt zakazu PFAS – Oczekuje się, że w 2025 r. Komisja Europejska przedstawi formalny projekt przepisów zakazujących PFAS (po otrzymaniu opinii ECHA). Biorąc pod uwagę złożoność tematu, może to nastąpić w drugiej połowie 2025 r. Nowe przepisy prawdopodobnie przyjmą formę zmiany załącznika XVII REACH, zakazującej produkcji, wprowadzania do obrotu i stosowania wszystkich PFAS poza wyjątkami. Następnie projekt trafi pod głosowanie państw członkowskich w Komitecie REACH oraz konsultacje z Parlamentem Europejskim. Choć tempo prac jest trudne do przewidzenia, komisarz ds. środowiska wskazała, że nie spodziewa się sfinalizowania regulacji przed 2025 r. (EU Plans Ban on ‘Forever Chemicals’ in Consumer Products) (co sugeruje, że realne wdrożenie może nastąpić dopiero w 2026 lub później).
    • Wejście w życie wcześniejszych ustaleń – W 2025 r. zaczną obowiązywać pewne już przyjęte wymogi:
      • Państwa członkowskie muszą być gotowe spełnić limity PFAS w wodzie pitnej – do monitorowania zgodności przygotowywano się od 2021 r., a od stycznia 2026 standardy 0,1/0,5 µg/L stają się wiążące (co praktycznie oznacza, że już w 2025 r. infrastruktura wodna powinna być dostosowana) (Treatment of drinking water to remove PFAS (Signal) | European zero pollution dashboards).
      • Przemysł będzie w trakcie ostatnich przygotowań do dotrzymania terminów wycofania PFHxA z produktów – do października 2025 upłynie 12 miesięcy od publikacji rozporządzenia 2024/2462, więc wiele firm wykorzysta ten rok na testowanie alternatyw i zmianę składów produktów przed ostatecznymi zakazami w 2026.
      • Możliwe są też nowe decyzje w ramach Konwencji Sztokholmskiej – kolejne PFAS (np. długochwostowe C9–C21 PFCAs) są rozważane do wpisania na listę POP (Per- and polyfluoroalkyl substances (PFAS) – ECHA). Gdyby na konferencji stron w 2025 r. zapadła decyzja o ich globalnym zakazie, UE odpowiednio zmieni swoje prawo (jak to miało miejsce z PFHxS). To oznaczałoby dalsze zaostrzenie przepisów unijnych, obejmujące kolejne grupy PFAS około 2025/2026 r.

Podsumowanie: Unia Europejska przyjmuje wielotorowe podejście do eliminacji PFAS – ustala limity środowiskowe (np. w wodzie), banuje konkretne związki poprzez listy POP i ogranicza całe grupy zastosowań poprzez REACH. Regulacje te stają się coraz bardziej kompleksowe, zmierzając ku docelowemu zakazowi całej klasy PFAS z nielicznymi wyjątkami. Lata 2024–2025 są kluczowe dla dopięcia tych planów: finalizowane są nowe przepisy i mija okres dostosowawczy do już uchwalonych regulacji. W efekcie, od 2026 roku Europa będzie dysponować jednymi z najsurowszych na świecie norm dotyczących PFAS – co ma chronić zdrowie ludzi i środowisko, jednocześnie stawiając przed przemysłem wyzwanie innowacji i zastąpienia „wiecznych chemikaliów” bezpieczniejszymi rozwiązaniami.

Źródła: Regulacje i zapowiedzi UE (dyrektywy, rozporządzenia) oraz analizy ECHA i doniesienia prasowe: Dyrektywa (UE) 2020/2184 – limity PFAS w wodzie (Treatment of drinking water to remove PFAS (Signal) | European zero pollution dashboards); Rozporządzenie (UE) 2019/1021 (POP) – zakaz PFOS/PFOA/PFHxS (Per- and polyfluoroalkyl substances (PFAS) – ECHA) (Per- and polyfluoroalkyl substances (PFAS) – ECHA); Rozporządzenie Komisji (UE) 2021/1297 – ograniczenie C9–C14 PFCAs (Per- and polyfluoroalkyl substances (PFAS) – ECHA); Rozporządzenie Komisji (UE) 2024/2462 – ograniczenie PFHxA (treść i terminy) (Chemicals: EU Restricts Use of PFHxA and Related Substances | UL Solutions) (Chemicals: EU Restricts Use of PFHxA and Related Substances | UL Solutions); propozycja ograniczenia PFAS w REACH (2023) (All news – ECHA); wypowiedzi KE dot. planowanego zakazu PFAS w produktach (EU Plans Ban on ‘Forever Chemicals’ in Consumer Products); dokumenty ECHA nt. strategii PFAS (Per- and polyfluoroalkyl substances (PFAS) – ECHA); skutki dla przemysłu – komentarze branży i decyzje firm (np. 3M) ( 3M: End of PFAS production set for 2025 / Closures include German plant | Plasteurope.com ) ( 3M: End of PFAS production set for 2025 / Closures include German plant | Plasteurope.com ); koszty zaniechania – szacunki oczyszczania środowiska (€2 trillion cost of cleaning up PFAS contamination across Europe revealed | Packaging Europe). Wszystkie te źródła potwierdzają kierunek polityki UE: stopniowe, lecz zdecydowane zaostrzenie regulacji PFAS, z konkretnym harmonogramem działań na lata 2024–2025 i dalsze.

AKTUALNOŚCI

Kontakt - Skontaktuj się z Nami

PROSIMY O KONTAKT TELEFONICZNY LUB MAILOWY CELEM USTALENIA TERMINU I MIEJSCA SPOTKANIA.
Lexperts

sekretariat@lexperts.pl

Lexperts

tel. + 48 601 535 173

Lexperts

ul. ks. Józefa Poniatowskiego 2/1  oraz  4/11
50-326 Wrocław
Dolnosląskie, Polska