Europejski Akt o Dostępności

Europejski Akt o Dostępności (European Accessibility Act)

Nowe obowiązki od 2025 roku

dr Lidia Siwik

Europejski Akt o Dostępności (EAA) to unijna dyrektywa (Dyrektywa (UE) 2019/882) mająca na celu usunięcie barier dla osób z niepełnosprawnościami oraz ujednolicenie wymagań dostępności produktów i usług na jednolitym rynku UE. Akt ten uzupełnia dotychczasowe przepisy dotyczące dostępności, realizując m.in. postanowienia Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych oraz zasady niedyskryminacji zapisane w Karcie Praw Podstawowych UE. W 2019 r. przyjęto dyrektywę EAA, zaś Polska – podobnie jak inne państwa członkowskie – musiała wdrożyć jej przepisy do prawa krajowego do 2022 r. W efekcie 12 kwietnia 2024 r. polski parlament uchwalił tzw. Polski Akt o Dostępności – ustawę o zapewnianiu spełniania wymagań dostępności niektórych produktów i usług przez podmioty gospodarcze, będącą transpozycją EAA. Nowa ustawa wprowadza obowiązki dostępności również dla sektora prywatnego – dotąd wymogi prawne w tym zakresie obciążały głównie administrację publiczną (na mocy ustawy o dostępności cyfrowej z 2019 r. i innych przepisów). Od 2025 roku prawo do dostępności zyska wymiar biznesowy – dostępność stanie się standardem także w przedsiębiorstwach i oferowanych przez nie produktach oraz usługach.

Podstawy prawne i zakres regulacji

European Accessibility Act jako dyrektywa UE zobowiązuje wszystkie państwa członkowskie do wprowadzenia jednolitych wymagań dostępności dla wybranych produktów i usług kluczowych dla osób z niepełnosprawnościami. Do katalogu tych produktów i usług objętych regulacją należą m.in.:

Urządzenia i oprogramowanie ICT: komputery i systemy operacyjne, laptopy, smartfony, tablety, czytniki e-booków, routery Wi-Fi, telewizory z dostępem do Internetu oraz inne urządzenia cyfrowe powszechnego użytku.
Terminale samoobsługowe: bankomaty, biletomaty, automaty odprawy (check-in) oraz wszelkie samoobsługowe terminale informacyjne i urządzenia płatnicze (np. terminale kart płatniczych) w przestrzeni publicznej.
Usługi łączności i media: usługi telekomunikacyjne (telefoniczne, komunikatory, SMS) i powiązany sprzęt, dostęp do audiowizualnych usług medialnych (np. nadawanie telewizyjne, VOD) oraz sprzęt z nimi związany (np. dekodery).
Transport pasażerski: usługi związane z transportem lotniczym, autobusowym, kolejowym i wodnym w zakresie informacji dla pasażerów w formie cyfrowej (np. strony i aplikacje z rozkładami jazdy, systemy informacji pasażerskiej).
Usługi finansowe: bankowość detaliczna i płatnicza (np. bankowość internetowa i mobilna, bankomaty, terminale płatnicze), obejmująca konta płatnicze, usługi płatnicze, bankowość elektroniczną, a także niektóre usługi kredytowe i inwestycyjne dla konsumentów. (Wyłączono natomiast m.in. tradycyjne lokaty depozytowe poza systemem płatniczym).
E-booki i czytniki: książki elektroniczne oraz usługi ich dystrybucji (sprzedaży, wypożyczania) wraz z oprogramowaniem do ich odtwarzania.
E-commerce: sklepy internetowe i platformy handlu online świadczące usługi zdalnie na rzecz konsumentów.

Powyższy zakres został uznany za najbardziej istotny dla samodzielnego funkcjonowania osób z niepełnosprawnościami, a jednocześnie dotychczas niespójny regulacyjnie w różnych krajach UE. Warto podkreślić, że EAA nie obejmuje bezpośrednio wszystkich sektorów, np. budynki i infrastruktura fizyczna nie są objęte tą dyrektywą, choć państwa członkowskie mają możliwość rozszerzenia wymagań na środowisko zbudowane powiązane z niektórymi usługami (Polska na etapie wdrażania nie objęła tym aktem ogólnych wymogów dot. dostępności architektonicznej, poza istniejącymi już przepisami krajowymi).

Terminy wejścia w życie i adresaci obowiązków

Zgodnie z EAA nowe przepisy zaczną obowiązywać od 28 czerwca 2025 r. – od tego dnia na rynek można wprowadzać wyłącznie produkty i usługi spełniające określone wymagania dostępności. Polska ustawa wejdzie w życie właśnie 28 czerwca 2025 r., dając przedsiębiorcom czas na dostosowanie się. Co istotne, większość nowych obowiązków dotyczy produktów wprowadzanych do obrotu i usług świadczonych po tej dacie, natomiast dla pewnych istniejących już rozwiązań przewidziano okresy przejściowe. Na przykład, usługodawcy mogą do 28 czerwca 2030 r. kontynuować świadczenie podobnych usług przy użyciu produktów, które były legalnie używane przed 2025 r.. Również umowy zawarte przed 28 czerwca 2025 r. mogą być realizowane bez zmian do końca ich obowiązywania, ale nie dłużej niż 5 lat od tej daty. Przepisy te mają umożliwić stopniowe dostosowanie biznesu do nowych wymagań.

Adresatami obowiązków są szeroko rozumiani operatorzy ekonomiczni, w tym producenci, importerzy, dystrybutorzy oraz dostawcy usług oferujących wskazane produkty i usługi na rynku UE. Dotyczy to zarówno dużych, jak i średnich oraz małych przedsiębiorstw. Mikroprzedsiębiorstwa (poniżej 10 pracowników i obrót do 2 mln €) zostały częściowo zwolnione z nowych regulacji, aby uniknąć nadmiernych obciążeń. W szczególności polska ustawa wyłącza mikroprzedsiębiorców świadczących usługi spod obowiązków EAA, a dla mikroprzedsiębiorstw oferujących produkty przewidziano uproszczone obowiązki administracyjne. Niemniej, nawet małe firmy powinny dążyć do spełnienia standardów dostępności – zwolnienie nie oznacza braku oczekiwań społecznych czy rynkowych w tym zakresie.

Nowe prawo obowiązuje zarówno sektor prywatny, jak i publiczny. Administracja publiczna już od kilku lat ma obowiązki zapewnienia dostępności cyfrowej (np. strony internetowe urzędów muszą spełniać WCAG 2.1 na mocy ustawy z 2019 r.), a polski Akt o Dostępności rozszerza wymogi na podmioty publiczne w zakresie objętym EAA (np. dostępność bankomatów banku państwowego czy informacji pasażerskiej w transporcie). Organy państwowe są również zaangażowane we współpracę nad wdrażaniem i nadzorem . W Polsce kontrolę nad przestrzeganiem ustawy powierzono Prezesowi Zarządu PFRON (Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych) oraz właściwym organom nadzoru rynku, takim jak Prezes UKE (telekomunikacja) czy Rzecznik Finansowy (usługi finansowe), a także służbom celnym w przypadku kontroli importu. Organy te otrzymały uprawnienia do nakładania wiążących decyzji – mogą m.in. nakazać dostosowanie produktu lub usługi do wymogów, wycofać je z obrotu, zakazać dalszego udostępniania, czy zobowiązać do poinformowania konsumentów o stwierdzonych niezgodnościach.

Niezastosowanie się do nowych przepisów będzie zagrożone sankcjami finansowymi. Ustawa przewiduje kary pieniężne nawet do 10-krotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia (za 2023 r. ok. 71,5 tys. zł) za pojedyncze naruszenie, jednak nie więcej niż 10% rocznego obrotu przedsiębiorcy.

W innych krajach UE kary są równie dotkliwe. przykładowo we Francji za naruszenie wymogów dostępności grozi grzywna do 250 tys. euro, a w Niemczech nawet do 500 tys. euro za każde naruszenie. Oprócz kar finansowych, firma nieprzestrzegająca przepisów ryzykuje utratę reputacji oraz procesy sądowe ze strony klientów lub organizacji działających na rzecz osób z niepełnosprawnościami. Każdy obywatel będzie mógł zgłosić organom przypadek produktu lub usługi niespełniającej wymagań dostępności, co również ma mobilizować podmioty do przestrzegania prawa.

Wymogi dostępności w praktyce

Co tak naprawdę oznacza “zapewnienie dostępności” produktów i usług według nowych przepisów? Zarówno dyrektywa EAA, jak i polska ustawa definiują wymagania dostępności w formie ogólnych wymagań funkcjonalnych, opartych na koncepcji projektowania uniwersalnego, a nie sztywnych norm technicznych. Oznacza to, że przepisy wskazują co ma być osiągnięte, pozostawiając jak to osiągnąć po stronie projektantów – przy wsparciu standardów i wytycznych technicznych opracowanych na poziomie europejskim. Poniżej przedstawiamy kluczowe wymogi w podziale na obszary:

Strony internetowe i aplikacje mobilne – muszą być dostępne cyfrowo zgodnie z zasadami WCAG (Web Content Accessibility Guidelines). W praktyce oznacza to, że treści muszą być postrzegalne, funkcjonalne, zrozumiałe i solidne dla jak najszerszego grona użytkowników. Należy m.in. zapewnić odpowiedni kontrast tekstu, możliwość skalowania czcionek, tekstowe opisy obrazów (atrybut alt), napisy do materiałów wideo, a także nawigację bez użycia myszy – cała funkcjonalność strony czy aplikacji powinna być dostępna z poziomu klawiatury lub przy pomocy technologii asystujących. Strony i aplikacje powinny być kompatybilne z czytnikami ekranu i innymi pomocami, tak aby osoba niewidoma lub z niepełnosprawnością ruchową mogła samodzielnie z nich korzystać. Ponadto, treści powinny być pisane możliwie prostym językiem – komunikaty i instrukcje nie mogą przekraczać poziomu zrozumiałości dla przeciętnego użytkownika (zalecany poziom B2 europejskiej skali biegłości językowej).
Urządzenia samoobsługowe i terminale płatnicze – bankomaty, biletomaty, info-kioski, terminale POS itp. muszą zostać zaprojektowane tak, by każdy mógł z nich skorzystać. Przykładowe wymagania to: obecność oznaczeń dotykowych (wypukłe symbole na klawiszach), komunikaty głosowe lub dźwiękowe wspierające obsługę (dla osób niewidomych), odpowiednia wysokość i dostępność fizyczna dla osób poruszających się na wózkach, a także alternatywne metody wprowadzania danych (np. obsługa przyciskami fizycznymi obok ekranu dotykowego). Ekrany powinny posiadać czytelne menu z dużą czcionką i kontrastem, a interfejs – być maksymalnie uproszczony. Urządzenia te, wprowadzane na rynek po 28 czerwca 2025, będą musiały spełniać wskazane kryteria; te już zainstalowane przed tą datą mają dłuższy okres na dostosowanie lub wymianę (np. w przypadku bankomatów przewidziano możliwość eksploatacji do końca ich cyklu życia, lecz nie dłużej niż 20 lat od pierwszego użycia).
Produkty cyfrowe: komputery, smartfony, oprogramowanie – powinny posiadać wbudowane funkcje ułatwień dostępu. Na przykład systemy operacyjne muszą umożliwiać użytkownikowi powiększanie interfejsu, włączanie narratora (czytnika ekranu), zmianę kontrastu czy używanie zewnętrznych urządzeń wspomagających. Smartfony powinny mieć funkcje takie jak możliwość obsługi za pomocą poleceń głosowych, klawiatury Braille’a lub przełączników dla osób z ograniczoną motoryką. Oprogramowanie (np. aplikacje komputerowe) musi być zaprojektowane tak, aby było kompatybilne z technologiami pomocniczymi i nie stwarzało barier (np. unikać elementów interfejsu nieodczytywalnych przez czytniki ekranu).
Usługi bankowe, e-commerce i inne usługi cyfrowe – procesy związane ze świadczeniem tych usług muszą być dostępne na każdym etapie. Dla przykładu: sklepy internetowe muszą zapewnić osobom z niepełnosprawnościami możliwość samodzielnego przeglądania oferty, dodawania produktów do koszyka i sfinalizowania zakupu (formularze zamówień powinny być prawidłowo oznaczone etykietami dla czytników ekranu, nie mogą wymagać wyłącznie obsługi myszą itp.). Bankowość online powinna umożliwiać wykonanie przelewu czy założenie lokaty także klientowi niewidomemu lub niepełnosprawnemu ruchowo – dotyczy to np. dostępności urządzeń autoryzacyjnych, bankowych aplikacji mobilnych, bankomatów oraz stron WWW banku. Istotnym wymogiem jest, aby wszelkie mechanizmy zabezpieczeń (logowanie, uwierzytelnianie dwuetapowe, podpisy elektroniczne) były również perceivable, operable, understandable, robust – czyli dostępne dla użytkowników o specjalnych potrzebach. Przykładowo, jeżeli logowanie wymaga przepisania kodu z SMS, to aplikacja powinna współpracować z czytnikiem ekranu; jeżeli stosuje się Captcha, powinna być wersja dźwiękowa itp. Ponadto, treści finansowe kierowane do konsumenta (np. warunki umowy, regulaminy) muszą być przedstawione w zrozumiałej formie, również pod względem językowym (unikanie żargonu prawnego ponad poziom B2).
Informacje dla użytkowników i obsługa klienta – przedsiębiorcy zostaną zobowiązani do przekazywania wszelkich instrukcji, dokumentów, umów i komunikatów w formie dostępnej dla osób ze szczególnymi potrzebami. Oznacza to np. konieczność udostępniania instrukcji obsługi produktu w formie cyfrowej nadającej się do odczytu maszynowego (aby osoba niewidoma mogła ją odczytać czytnikiem ekranu) lub zapewnienia na żądanie alternatywnych formatów (takich jak wersja w brajlu, dużym druku czy formie audio) ważnych dokumentów jak umowy. Tekst informacji dla konsumenta musi być zrozumiały i czytelny – przepisy wskazują na odpowiednią czcionkę, kontrast, klarowny język oraz logiczną strukturę tekstu na etykietach, ostrzeżeniach czy instrukcjach dołączanych do produktów. Co więcej, obsługa posprzedażna i kanały kontaktu z klientem także muszą być dostępne. Infolinie i helpdeski powinny oferować alternatywy komunikacji – np. możliwość kontaktu poprzez wiadomość tekstową (SMS, chat) obok tradycyjnej rozmowy telefonicznej, tak aby osoby z dysfunkcją słuchu lub mowy mogły uzyskać pomoc. Pojawia się koncepcja tzw. „zasady dwóch zmysłów”, wedle której istotne informacje powinny być przekazywane co najmniej dwoma kanałami sensorycznymi – np. komunikat wizualny uzupełniony komunikatem głosowym dla osób niewidzących. Dotyczy to chociażby terminali na dworcach (informacja na ekranie + zapowiedź głosowa) czy interfejsów bankowości (istotne alerty prezentowane tekstowo i dźwiękowo).
Procedury reklamacyjne i feedback od klientów – przedsiębiorcy będą musieli dostosować procedurę składania skarg i reklamacji tak, aby była dostępna dla wszystkich klientów. W praktyce oznacza to np. udostępnienie wielu kanałów złożenia reklamacji (online, telefonicznie, osobiście) i zapewnienie formularzy czy wzorów pism w formatach możliwych do wypełnienia przez osoby niepełnosprawne. Dobrym rozwiązaniem jest także wprowadzenie łatwo dostępnej funkcji zgłaszania uwag o barierach – np. na stronie internetowej umieścić przycisk lub formularz „Zgłoś problem z dostępnością”, aby użytkownicy mogli informować o napotkanych trudnościach. Takie mechanizmy feedbacku są już wymagane w sektorze publicznym (zgodnie z ustawą o dostępności cyfrowej) i stanowią dobrą praktykę do przejęcia przez biznes.

Podsumowując, wymagania EAA w praktyce zmierzają do tego, by produkty i usługi były zaprojektowane z myślą o jak najszerszej grupie odbiorców, w tym osobach z niepełnosprawnościami wzroku, słuchu, ruchu, poznawczymi czy osób starszych. Ustawa nie narzuca konkretnych rozwiązań technicznych – pozostawia miejsce na innowacje i dostosowanie do postępu technologicznego. Komisja Europejska wraz z europejskimi organizacjami normalizacyjnymi przygotowała jednak normy i standardy techniczne, które ułatwią przedsiębiorcom spełnienie wymogów. Kluczową rolę odgrywa tu europejska norma EN 301 549, zawierająca szczegółowe wytyczne dot. dostępności ICT (w dużej mierze pokrywające się z kryteriami WCAG 2.1 dla treści internetowych). Przestrzeganie normy EN 301 549 będzie domniemywać zgodność z wymaganiami EAA, co oznacza, że warto z niej korzystać jako ze swoistego podręcznika wdrażania dostępności.

Wdrożenia w Niemczech i Francji

Poszczególne państwa UE implementują Europejski Akt o Dostępności we własnych porządkach prawnych, co pozwala zaobserwować różne podejścia do realizacji tych samych celów. Niemcy i Francja – jako jedne z największych gospodarek UE – już wdrożyły przepisy EAA i stanowią interesujący punkt odniesienia.

Niemcy przyjęły w 2021 r. ustawę o wzmocnieniu dostępności (niem. Barrierefreiheitsstärkungsgesetz, BFSG), która wdraża EAA do prawa krajowego. Ustawa ta wejdzie w życie 28 czerwca 2025 r., czyli w tym samym dniu co polska, dając przedsiębiorcom czas na przygotowania. BFSG obejmuje zasięgiem analogiczny katalog produktów i usług, jak dyrektywa, z pewnymi rozszerzeniami. Wprost wymieniono takie produkty jak smartfony, tablety, laptopy, komputery stacjonarne, routery Wi-Fi, czytniki e-booków, telewizory z funkcjami internetowymi, a także oczywiście bankomaty i automaty biletowe. Po stronie usług niemieckie przepisy wskazują m.in. usługi finansowe (bankowe i płatnicze), usługi telefoniczne i komunikatory, usługi transportu pasażerskiego oraz sklepy internetowe i platformy e-commerce. Co ważne, niemiecki ustawodawca zadbał o praktyczne wsparcie we wdrażaniu wymogów – Federalne Ministerstwo Pracy i Spraw Socjalnych opracowało oficjalne Wytyczne stosowania ustawy BFSG, które mają pomóc firmom zrozumieć i spełnić nowe obowiązki. W niemieckim podejściu podkreśla się też synergię z istniejącymi regulacjami: już od dawna obowiązuje tam ustawa o równym traktowaniu osób niepełnosprawnych (BGG) i rozporządzenie BITV 2.0 dotyczące dostępności stron i aplikacji publicznych. Teraz te doświadczenia są wykorzystywane w rozszerzeniu wymagań na sektor prywatny, szczególnie e-commerce. Zwraca się uwagę, że niemieckie przepisy obejmują zarówno sferę cyfrową, jak i produkty fizyczne (np. urządzenia), co ma zapewnić całościową dostępność we wszystkich aspektach życia codziennego.

Francja implementowała EAA poprzez Dekret nr 2023-931 z 9 października 2023 r. w sprawie dostępności produktów i usług dla osób niepełnosprawnych. Francuskie przepisy również wejdą w życie 28 czerwca 2025 r. i mają zastosowanie równolegle do podmiotów publicznych i prywatnych. We Francji od lat funkcjonują krajowe standardy dostępności cyfrowej (RGAA – Référentiel Général d’Accessibilité pour les Administrations), jednak Dekret 2023-931 wprowadza wymagania EAA dla szerszego kręgu podmiotów, w tym firm komercyjnych. Francuskie podejście cechuje surowość egzekwowania: przewidziano kary finansowe sięgające 250 tys. € za każde naruszenie, czemu towarzyszyć może publiczne podanie informacji o ukaraniu danego podmiotu (tzw. publiczne „piętnowanie”). Francja stawia jasno na konkrety w obszarze cyfrowym – przedsiębiorcy muszą zapewnić dostępność zgodnie z WCAG 2.1 na poziomie AA jako minimum. Oznacza to formalne powiązanie wymogów prawnych z międzynarodowym standardem sieciowym. Podobnie jak w Polsce i Niemczech, obowiązki we Francji dotyczą szerokiego wachlarza branż: od e-commerce i bankowości, przez transport, po sektor publiczny. Francuski rząd podkreśla rolę audytów dostępności – zaleca firmom przeprowadzenie kompleksowej analizy swoich serwisów i aplikacji pod kątem barier, najlepiej z udziałem certyfikowanych ekspertów lub narzędzi automatycznych. Publikowane są praktyczne poradniki wskazujące kolejne kroki: przeprowadź audyt, zapewnij zgodność z WCAG, przeszkol zespoły, angażuj ekspertów zewnętrznych i utrzymuj dostępność w długim okresie. We Francji prawo dostępności jest częścią szerszej strategii integracji – oczekuje się, że po 2025 roku kolejne sektory (hotelarstwo, rozrywka, edukacja, opieka zdrowotna) mogą zostać objęte podobnymi wymaganiami, a rozwój technologii (np. AI) będzie uwzględniał aspekt dostępności od początku.

Wnioski płynące z doświadczeń Niemiec i Francji są klarowne: samo uchwalenie przepisów to dopiero początek. Kluczowe jest aktywnie wspieranie przedsiębiorców (poprzez wytyczne, standardy, szkolenia) oraz stanowcze egzekwowanie (wysokie kary, kontrola rynku). Oba kraje traktują dostępność jako element innowacji i jakości – firmy, które wcześniej zaczną wdrażać dostępne rozwiązania, zyskają przewagę na rynku i unikną problemów prawnych.

Wyzwania dla polskich podmiotów

Wdrożenie unijnego Aktu o Dostępności stanowi wyzwanie dla wielu polskich przedsiębiorców i instytucji. Niestety świadomość problematyki dostępności w polskim biznesie wciąż nie jest powszechna. Wielu przedsiębiorców dotąd traktowało dostępność jako wymóg dotyczący głównie sektora publicznego i nie zdaje sobie sprawy, że od 2025 r. także prywatne serwisy internetowe, banki, sklepy online, terminale płatnicze i inne produkty będą podlegać regulacjom. Konieczne jest zatem intensywne uświadamianie i edukacja – zarówno kadry zarządzającej, jak i zespołów technicznych w zakresie nowych obowiązków.

Zakres zmian technicznych bywa rozległy. Starsze serwisy internetowe czy aplikacje mobilne mogą wymagać gruntownej przebudowy, by spełnić kryteria dostępności, np. dodanie opisów do tysięcy obrazków, poprawa nawigacji, zmiana kontrastów i kolorystyki zgodnej ze standardami . Systemy sprzedażowe, bankowe czy informacyjne często były projektowane bez konsultacji z użytkownikami z niepełnosprawnościami, co skutkuje licznymi barierami.

Koszty i zasoby to kolejny aspekt wyzwań. Zapewnienie dostępności wymaga inwestycji – w specjalistów (np. audytorów WCAG, deweloperów znających zasady dostępności), w narzędzia (oprogramowanie do analiz, syntezatory mowy, urządzenia testowe), a czasem w sprzęt (np. wymiana terminali). Dla średnich i dużych firm może to oznaczać konieczność przeznaczenia istotnych środków budżetowych na modernizację produktów i usług.

Dostępność kadr i wiedzy eksperckiej stanowi pewien problem – specjalistów od dostępności (tzw. accessibility experts) w Polsce nie ma wielu. Firmy mogą mieć trudność ze znalezieniem konsultantów czy audytorów w krótkim czasie, dlatego warto już teraz poszukiwać wsparcia lub szkolić własnych pracowników. Z drugiej strony, pojawienie się regulacji może przyspieszyć rozwój rynku usług doradczych w tym zakresie. Administracja zapowiada też wsparcie merytoryczne np. Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej prowadzi Program Dostępność Plus, w ramach którego publikowane są poradniki i prowadzone szkolenia dotyczące projektowania uniwersalnego. W skali UE powstało Centrum Wiedzy o Dostępności (AccessibleEU), które gromadzi dobre praktyki i materiały szkoleniowe dla podmiotów wdrażających dostępność.

Ryzyko braku zgodności jest istotnym motywatorem dla firm. Po 2025 r. należy liczyć się z kontrolami i egzekwowaniem przepisów. Każda skarga użytkownika może uruchomić postępowanie a, jak wspomniano, kary finansowe oraz nakazy wstrzymania sprzedaży produktu mogą dotkliwie uderzyć w firmę. Równie ważny jest wizerunek – w dobie mediów społecznościowych przypadki wykluczania osób niepełnosprawnych (np. niewidomy klient nie może kupić biletu w automacie) mogą szybko trafić do prasy i narazić firmę na krytykę. Z drugiej strony, dostępność to także szansa – firmy, które aktywnie ją wdrażają, zyskują nowych lojalnych klientów i reputację społecznie odpowiedzialnych. Jak zauważają eksperci, inwestycja w dostępność poszerza bazę odbiorców, poprawia doświadczenie użytkowników i może przełożyć się na przewagę konkurencyjną. Starzejące się społeczeństwo oznacza rosnącą grupę konsumentów, którzy będą potrzebować udogodnień – adresując ich potrzeby, firmy budują swoją przyszłość na rynku.

Podsumowując, wyzwaniem dla polskich podmiotów jest szybkie nadrobienie zaległości w obszarze dostępności. Wymaga to strategii, zasobów i zaangażowania kadry kierowniczej, ale korzyści płynące z dostosowania się do nowych przepisów wykraczają poza samo uniknięcie kar – chodzi o uczynienie swoich produktów i usług lepszymi dla wszystkich odbiorców.

Dobre praktyki i rekomendacje dla przedsiębiorców

Aby skutecznie przygotować się do nowych wymagań, przedsiębiorstwa powinny przyjąć proaktywną strategię wdrażania dostępności. Poniżej przedstawiamy zestaw rekomendacji i dobrych praktyk, które pomogą spełnić obowiązki Aktu o Dostępności:

Przeprowadź audyt dostępności. Pierwszym krokiem jest rzetelna ocena obecnego stanu dostępności produktów i usług. Warto zaangażować w to zadanie ekspertów ds. dostępności lub wyspecjalizowane firmy audytorskie. Audyt powinien objąć strony internetowe, aplikacje mobilne, dokumenty elektroniczne, a także urządzenia i interfejsy użytkownika oferowane przez firmę. Pomocne są także automatyczne narzędzia do skanowania dostępności (np. wtyczki i skanery jak Axe, Lighthouse, WAVE), które wyłapują typowe błędy WCAG. Audyt wskaże, gdzie występują bariery i które obszary wymagają poprawy w pierwszej kolejności. Zaleca się sporządzenie listy konkretnych problemów oraz priorytetyzację – np. krytyczne bariery uniemożliwiające korzystanie z usługi powinny zostać usunięte w pierwszej kolejności.
Wdrożenie międzynarodowych standardów (WCAG 2.1, EN 301 549) . Przy planowaniu ulepszeń należy oprzeć się na uznanych normach. Dla treści cyfrowych podstawowym standardem są Wytyczne WCAG 2.1 na poziomie AA (a w perspektywie kolejna wersja 2.2). WCAG dostarcza szczegółowych kryteriów, które strona czy aplikacja powinna spełniać (np. konkretny współczynnik kontrastu tekstu, mechanizmy nawigacji, opis alternatywny grafiki itd.). Z kolei dla szeroko rozumianych produktów ICT warto konsultować normę EN 301 549, która jest dostosowana do wymogów europejskich i obejmuje zarówno kwestie webowe, jak i sprzętowe. Spełnienie kryteriów EN 301 549 daje domniemanie zgodności z EAA, więc warto go traktować jako przewodnik techniczny. Jeśli firma korzysta z dostawców oprogramowania lub sprzętu, już teraz powinna wymagać od nich deklaracji zgodności produktów z tym standardem.
Doskonalenie produktów cyfrowych i treści. Na podstawie wyników audytu należy wprowadzić niezbędne poprawki do stron WWW, aplikacji i innych kanałów cyfrowych. Skup się na kluczowych aspektach:
- Nawigacja i interfejs: Upewnij się, że wszystkie funkcje są dostępne z klawiatury (np. za pomocą klawisza Tab można przejść przez kolejne elementy interfejsu). Dodaj mechanizmy ułatwiające nawigację, jak widoczny fokus na elementach aktywnych, możliwość pominięcia bloków menu (skip links) itp.
- Kontrast i czytelność: Zastosuj kolorystykę gwarantującą wystarczający kontrast tekstu do tła (WCAG definiuje minimalne wartości kontrastu). Używaj czytelnych czcionek o odpowiedniej wielkości. Zapewnij skalowalność – użytkownik powinien móc powiększyć tekst co najmniej o 200% bez utraty funkcjonalności strony.
- Alternatywne opisy i multimedia: Wszystkie obrazy informacyjne muszą mieć przypisany tekst alternatywny opisujący ich treść. Dla materiałów wideo dodaj napisy dla osób niesłyszących, a dla nagrań audio – transkrypcje. Rozważ dodanie audiodeskrypcji do filmów prezentacyjnych, jeśli przekazują istotne treści wizualne.
- Formularze i procesy transakcyjne: Formularze (np. rejestracji, zamówienia, kontaktowe) muszą być właściwie oznakowane – każde pole powinno mieć etykietę tekstową powiązaną z polem, komunikaty o błędach powinny być czytelne i zrozumiałe. Unikaj kapczy utrudniających dostęp – jeśli są niezbędne, zastosuj takie, które mają wersję dźwiękową lub inne przyjazne mechanizmy. Zapewnij, by proces zakupowy czy logowania nie wymagał sprawności, której nie można zastąpić (np. jeśli coś trzeba przeciągnąć myszką, dodaj przyciski do zmiany kolejności).
- Treści PDF i dokumenty: Jeśli udostępniasz PDFy, upewnij się, że są one dostępne (poprawnie otagowane, z tekstową warstwą, kolejnością odczytu). Dokumenty tekstowe udostępniaj w formatach edytowalnych (DOCX, HTML) lub jako dostępne PDF.
Zapewnienie dostępności produktów fizycznych i środowiska. Jeśli Twoja firma produkuje lub udostępnia urządzenia (np. terminale płatnicze, bankomaty, maszyny vendingowe, sprzęt elektroniczny), skontroluj je pod kątem dostępności. Być może potrzebne będą modyfikacje oprogramowania urządzenia (np. wgranie syntezatora mowy, zmiana menu) lub hardware (dodanie nakładek brajlowskich, usprawnienie przycisków). W przypadku usług stacjonarnych (np. oddziały banków, punkty usługowe) pamiętaj o elementach fizycznej dostępności – choć EAA formalnie ich nie obejmuje, brak podjazdu czy pętli indukcyjnej w placówce może zniweczyć dostępność samej usługi. Staraj się więc również przestrzegać zasad projektowania uniwersalnego w przestrzeni: oznakowania brajlowskie, dostępne toalety, kontrastowe oznaczenia na schodach, itp., zgodnie z krajowymi przepisami budowlanymi i Dobrymi Praktykami Dostępności.
Przygotowanie informacji i obsługi w formie dostępnej. Przeanalizuj wszystkie punkty styku z klientem: regulaminy, instrukcje, komunikaty, infolinię, chat, maile. Upewnij się, że osoba z niepełnosprawnością może uzyskać te same informacje w alternatywnej formie. Przykładowo, jeżeli wysyłasz wyłącznie papierowe umowy drobnym drukiem – wprowadź możliwość otrzymania wersji elektronicznej przystosowanej do czytnika ekranu. Jeśli call center obsługuje klientów telefonicznie – dodaj opcję kontaktu SMS lub czatu dla osób głuchych. Wyszkol pracowników działu obsługi, aby potrafili odpowiadać na potrzeby takich klientów, np. korzystając z systemu pośrednika online (w Polsce działa np. system tłumacza migowego online). Zgodnie z EAA klienci nie mogą być wykluczeni z komunikacji ze względu na swoją niepełnosprawność, więc multi-channel w obsłudze jest kluczowy.
Szkolenie zespołu i budowanie kompetencji. Wdrożenie dostępności wymaga zaangażowania różnych działów: IT, projektantów UX/UI, redaktorów treści, obsługi klienta, działu prawnego. Zorganizuj dla nich szkolenia z podstaw dostępności oraz nowych obowiązków prawnych. Twórcy stron i aplikacji powinni poznać dobre praktyki dostępności oraz kryteria WCAG (np. poprzez warsztaty praktyczne z ekspertem). Zespoły odpowiedzialne za dokumenty i marketing niech uczą się zasad prostego języka i tworzenia dostępnych dokumentów. Warto wyznaczyć wewnętrznie koordynatora ds. dostępności, który będzie nadzorował te działania (w instytucjach publicznych taki obowiązek istnieje ustawowo – firmy prywatne mogą to zrobić dobrowolnie jako element CSR). Pamiętaj, że dostępność to proces ciągły – ważne jest, by świadomość tego przeniknęła do kultury organizacyjnej. Każdy nowy projekt, produkt czy kampania powinna uwzględniać dostępność już na etapie planowania, zamiast dodawać ją na końcu.
Korzystaj z dostępnych zasobów i konsultacji. Nie musisz wymyślać wszystkiego od zera. Odwołuj się do oficjalnych wytycznych i materiałów. Komisja Europejska publikuje przewodniki (np. strony internetowe WAI (Web Accessibility Initiative) W3C zawierają sekcje poświęcone wymogom UE i mapują je na WCAG). W Polsce organizacje pozarządowe, takie jak Fundacja Integracja czy Fundacja Widzialni, udostępniają poradniki i raporty z audytów, z których można czerpać wiedzę o najczęstszych błędach. Wspomniane Wytyczne do ustawy BFSG z Niemiec czy francuski RGAA mogą również być inspirujące, choć są w innym języku – pokazują praktyczne interpretacje zapisów prawa. Jeżeli brakuje Ci pewności co do spełnienia konkretnych wymagań, rozważ zatrudnienie konsultanta ds. dostępności. Taki ekspert może przeprowadzić szkolenie, doradzić przy projektowaniu nowych funkcjonalności czy pomóc przygotować dokumentację zgodności (np. wymaganą dla niektórych produktów Deklarację zgodności UE i oznaczenie CE potwierdzające spełnienie wymogów dostępności).
Testuj z użytkownikami o szczególnych potrzebach. Najlepszym sposobem na sprawdzenie, czy Twoje produkty są naprawdę dostępne, jest oddanie ich w ręce osób z niepełnosprawnościami. Współpracuj ze społecznością – można zorganizować sesje testów z udziałem osób niewidomych, niedosłyszących, poruszających się na wózku czy mających inne potrzeby. Ich feedback będzie bezcenny i wskaże problemy, których automatyczne narzędzia mogły nie wychwycić. Uwzględniaj ich opinie w procesie usprawniania usług.
Traktuj dostępność jako inwestycję, nie ciężar. Na koniec, pamiętaj o szerszej perspektywie. Spełnienie wymagań Aktu o Dostępności to nie tylko obowiązek prawny, ale i szansa na rozwój biznesu. Dostępne produkty i usługi trafią do szerszej grupy klientów (szacuje się, że w UE żyje co najmniej 87 milionów osób z niepełnosprawnościami lub ograniczeniami funkcjonalnymi, a wraz ze starzeniem się społeczeństwa liczba ta rośnie). Poprawa użyteczności często oznacza lepsze doświadczenie dla wszystkich użytkowników – np. większy kontrast czy prosty język sprzyja każdemu, nie tylko osobom słabowidzącym czy z dysleksją. Firma dbająca o dostępność buduje swój wizerunek odpowiedzialnej i innowacyjnej, co może przyciągać zarówno klientów, jak i partnerów biznesowych. Inwestycje w tym obszarze mogą zatem przynieść wymierne strategiczne korzyści: lojalnych klientów, przewagę nad konkurencją, a także przygotowanie na przyszłe regulacje (dostępność staje się nowym standardem jakości).

Rozpocznij działania już dziś.

Im wcześniej zaczniesz proces dostosowania, tym bardziej rozłożysz koszty i unikniesz pośpiechu przed samą datą graniczną. Zapoznaj się z ustawą i unijną dyrektywą, sporządź plan wdrożenia i krok po kroku realizuj go, monitorując postępy. W razie wątpliwości zasięgnij porady prawnej lub technicznej – oficjalne źródła oraz eksperci pomogą rozwiać wątpliwości interpretacyjne. Czasu jest mało, ale korzyści z osiągnięcia dostępności – ogromne: od zgodności z prawem, przez uniknięcie kar, po wkład w budowanie bardziej włączającego, nowoczesnego społeczeństwa. Jak głosi idea projektowania uniwersalnego – „dostępność jest dla wszystkich” – a zatem uczynienie swoich usług dostępnymi wszystkim to najlepsza droga, by odnieść sukces w nadchodzącej rzeczywistości prawnej i rynkowej roku 2025.

Źródła i przydatne materiały:

Dyrektywa (UE) 2019/882 z 17 kwietnia 2019 r. w sprawie wymagań dostępności produktów i usług (European Accessibility Act).
Ustawa z dnia 26 kwietnia 2024 r. o zapewnianiu spełniania wymagań dostępności niektórych produktów i usług przez podmioty gospodarcze (Polski Akt o Dostępności) – Dz.U. 2024 poz. ASAP (wejdzie w życie 28.06.2025).
Informacja Ministerstwa Funduszy i Polityki Regionalnej: Kolejny krok ku dostępności (gov.pl, 12.04.2024) – omówienie założeń polskiej ustawy i jej celów.
European Commission: European Accessibility Act – Products and services covered (ec.europa.eu) – oficjalny opis zakresu dyrektywy EAA.
Hogan Lovells: The European Accessibility Act: financial services firms and the June 2025 deadline (2023) – analiza wymogów EAA w sektorze bankowym (m.in. usługi płatnicze, bankomaty).
DemoUp Cliplister: European Accessibility Act in France – Decree 2023-931 (2023) – opis implementacji EAA we Francji, porównanie kar w różnych krajach, praktyczne wskazówki (audyt, WCAG 2.1, szkolenia).
From Poland With Dev: EAA 2025 – European Accessibility Act: praktyczne wskazówki (2024) – poradnik dla firm IT jak spełnić EAA (narzędzia audytowe, standardy, dokumentacja, szkolenia).